دکتر سجادعابدی
پایدارترین عنصر در امنیت ملی ایران در قرون و اعصار گذشته، جغرافیای خاص این مرز و بوم بوده است که از یک سو ایران را مرکز پیرامونی خود قرار داده و از سوی دیگر عملاً از نظر جغرافیایی به هیچ یک از محیط‌های پیرامونی خود تعلق کامل ندارد. ایران نیز به مانند بسیاری از کشورهای آفریقایی و آسیایی از میراث شوم استعمار بی‌نصیب نمانده است. با نگاهی گذرا به نقشه جغرافیایی ایران و کشورهای پیرامونی‌اش، عمق مسئله برای ما آشکار خواهد شد. گروههای قومی ایران، اعم از آذریها، کردها، بلوچ‌ها، اعراب و ترکمن‌ها با دنباله‌های فرامرزی خودشان در کشورهای آذربایجان، ترکیه، عراق، پاکستان، افغانستان و ترکمنستان، حاصل یک چنین تجربه تاریخی برای گروههای قومی بوده‌اند. بنابراین امنیت مرزهای بین‌المللی ایران و مرزنشینان به شدت متاثر از قلمروهای پیرامونی می‌باشد. حفاظت و حراست از خاک سرزمینی امروزه در سراسر کره خاکی و برای تمام کشورها یک ارزش به حساب می‌آید و ضمانت تحقق این امر مدیریت مرزها و داشتن مرزهایی با امنیت کامل می‌باشد. لذا مرزها جزء جدایی ناپذیر و حساس دو کشور به شماره می‌روند که امنیت در مناطق مرزی پیش زمینة امنیت ملی تلقی میشود.
عوامل سیاسی امنیتی متعددی، روابط ج.ا.ا و ج.آذربایجان را دستخوش تغییر کرده و آن را با فراز و نشیب‌های مواجه کرده است. از جمله می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
بحران ناگورنو قره باغ: بحران ناگورنو قره باغ از سال 1988 آغاز و در سالهای1992- 1991 به درگیریهای نظامی منجر شد. تهدیدهای این مناقشه برای ایران گذشته از سیل آورهگان جنگی و تحریک احساسات قومیتی، خطر مداخله قدرتهای دیگر در این بحران بود. ادامه این مناقشه سبب حضور نیروهای آمریکا و ناتو در کنار مرزهای ایران به بهانه ایجاد صلح و ثبات می‌شد. قره‌باغ از این نظر می‌توانست برای ایران تهدید تلقی شود که از یک سو از موضوع(ارمنستان بزرگ) جدا نبود و از سوی دیگر احساسات آذری‌های ایران را به نفع ج.آذربایجان تحریک می‌کرد و موجب تقویت احساس تعلق و نزدیکی بین آذری‌های دو سوی ارس می‌شد.
اتهام جاسوسی به ایران: بدبینی مقامهای ج.آذربایجان نسبت به ایران در مواردی منجر به وارد کردن اتهام‌هایی به تهران مبنی بر جاسوسی علیه باکو شده است. آذربایجان، ایران را متهم به شکل دادن ناآرامی‌ها در جامعه شیعیان این کشور و حمایت از عوامل تندروی اسلامی در روستای نارداران کرده است. حتی گروهی از جوانان با عنوان(گروه سعید) بدون هیچ‌گونه سندی به اتهام جاسوسی برای ایران در 5 خرداد/جوزای 1375دستگیر شدند. مقامات و مطبوعات آذربایجانی، ایران را به تلاش برای براندازی حکومت آذربایجان متهم کردند. باکو همچنین ایران را متهم به پناه دادن به ماهیار جواداف کرده است. به گفته مقامهای باکو جواداف به دلیل تشکیل یک گروه مسلح در خاک ایران برای آزاد سازی ج.آذربایجان و قره باغ، تحت تعقیب دولت آذربایجان قرار داد.
- پان آذریسم: طرح موضوع آذربایجان تقسیم شده به جنوبی و شمالی، از عوامل مهم تاثیر گذار بر روابط تهران باکو به شمار می‌رود. ج.آذربایجان، جمعیت آذری زبانی را در بر میگیرد که بخش بزرگتر آن در ایران است. این موضوع در کانون برداشت‌های مربوط به روابط دو کشور قرار دارد. شاید اگر این جمهوری نام دیگری داشت، روابط دو کشور بهبود بیشتری می‌یافت. وجود آذربایجان در دو سوی ارس، انگیزه‌ای برای طرح ایدة ((آذربایجان واحد))، واحد آذربایجان در زبان آذری، از سوی برخی از مقامهای باکو شده است. این ایده گذشته از نیات ایران ستیزانه آن، ابزاری برای هویت سازی و ملت سازی ایران بود، زیرا دولتمردان آذربایجان برای هویتسازی نمی‌توانستند به گذشتة تاریخی خود روی‌آورند. اسنادی چون قراردادهای گلستان و ترکمنچای نشان دهنده تعلق این سرزمین به ایران است. از این رو آنها مجبور شدند، برای دور کردن مردم این کشور از آذری‌های ایران، به تحریف تاریخ متوصل شوند. در این راستا نقشه‌هایی از آذربایجان واحد از سوی(حزب یئنی آذربایجان)حزب وابسته به علی‌اف در 1381/2002 به چاپ رسید.
همکاری نظامی و امنیتی باکو تلآویو: روابط باکو تل آویو از اوایل دهه 1990 گسترش یافت و شامل همکاری‌های تجاری اقتصادی، امنیتی و فرهنگی شد. اسرائیل در دسامبر 1991 استقلال ج.آذربایجان را به رسمیت شناخت و در آپریل 1992 با این کشور روابط دیپلماتیک برقرار کرد. این رابطه پس از دیدار بنیامین نتانیاهو در 1997 رو به گسترش نهاد. رژیم صهیونیستی همچنین آموزش سرویسهای امنیتی و جاسوسی ج.آذربایجان را به عهده گرفت و اقدام به نصب دستگاه‌های استراق سمع در طول مرز مشترک ایران و ج.آذربایجان کرد. علاوه بر این صنایع نظامی اسرائیل، مهمترین تامین کننده تسلیحات جنگی آذربایجان است. هم اسرائیل و هم ترکیه در طول جنگ ارمنستان ج.آذربایجان، از باکو پشتیبانی کردند. روابط باکو تل آویو با گشایش سفارت اسراییل در ج.آذربایجان و همچنین در قزاقستان، از نگاه ایران فراهم کردن زمینة حضور و نفوذ بیشتر اسرائیل در منطقة آسیای مرکزی و قفقاز است. حضور اسرائیل در ج.آذربایجان، به گفته مقامات این کشور برای برقراری توازن منطقه‌ای بوده است. وفا قلی زاده، مشاور وقت رییس جمهور کشور آذربایجان گفته بود، آذربایجان باید برای دفاع از خود، مثلث باکو آنکارا تلآویو را در برابر مثلث تهران ایروان مسکو سازماندهی کند. انگیزه اصلی باکو از نزدیک شدن به اسرائیل یارگیری سیاسی و جلب پشتیبانی آمریکا در رابطه با بحران قره باغ بود.
براساس قراردادهای منعقده بین رژیم صهیونیستی و وزارت دفاع ج.آذربایجان، در اوایل سال2010 میلادی، تولید هواپیماهای بدون خلبان در خاك ج.آذربایجان شروع شد، گفته میشود، قطعات مورد نیاز این هواپیما از اسرائیل وارد و در كارخانه هواپیماسازی و در مركز تحقیقات دانشگاه علمی وزارت صنایع دفاع ج.آذربایجان مونتاژ میشود. گفتنی است در مرحله اول 90 درصد از تجهیزات و قطعات هواپیما از اسرائیل وارد خواهد شد و سپس برخی از قطعات آن در ج.آذربایجان تولید و ساخته خواهد شد، در این خصوص شركتAEROS RAJE رژیم صهیونیستی كه یك شركت هواپیمائی است هواپیماهای با مدت پرواز متوسط و میان مدت را در ج.آذربایجان خواهد ساخت.
روابط باکو واشنگتن: روابط باکو واشنگتن به دلیل وجود لابی قوی ارمنی در کنگرة امریکا نوعی پیچیدگی داشت، اما این روابط برای آمریکا از آن جهت اهمیت دارد که واشنگتن را قادر می‌سازد با نفوذ در باکو آن را به منطقه‌ای برای فشار بر ایران و روسیه تبدیل کند. در همین رابطه امریکا در 1997/1376 منطقه خزر را به عنوان حوزة منافع حیاتی خود عنوان کرد. واشنگتن در اواخر دهه 1990 مذاکراتی را با ج.آذربایجان در رابطه با استقرار پایگاههای نظامی خود در این کشور انجام داد. طرح(نگهبان خزر)نیز در سال 2003/1382 در پنتاگون مطرح و اجرای آن به سفیر آمریکا در باکو واگذار شد.
ایالت متحده آمریکا در قالب طرح نگهبان خزر در آموزش نیروهای نظامی به این کشور کمک می‌کند. در این رابطه از سوی واشنگتن، 135 میلیون دلار برای تقویت نظامی ج.آذربایجان و قزاقستان در نظر گرفته شد.
حضور منافقین در ج.آذربایجان: پس ازآغاز روند خروج منافقین ازعراق و اتخاذ چارچوب مشخصی در این زمینه با توجه به روابط بسیار خوب ج.آذربایجان و رژیم صهیونیستی و طی رایزنیهای انجام شده با مقامات تل آویو نماینده گروهك منافقین درج.آذربایجان مستقر شد. حضور نماینده گروهك تروریستی منافقین در ج.آذربایجان با نظرمستقیم مقامات اطلاعاتی و جاسوسی تلآویو، در واقع گام نخست تبدیل ج.آذربایجان به خانه امن جدیدی برای تروریستها بود كه از طرحی بزرگ، پرده برمیداشت بعدها نماینده منافقین در مصاحبهای با شبكه تلویزیونANS TV(آینس)ج.آذربایجان در سال1390 سابقه حضور این گروهك در ج. آذربایجان را به 9 سال قبل از آن مربوط دانست.
با توجه به موارد ذکر شده باید در نظر داشت هدف از ایجاد مرزها، اعمال حاکمیت دولت‌ها بر مناطق تحت کنترل خود و مردم ساکن در این مناطق بوده است. در حال حاضر دورانی تازه از نقش آفرینی مرزهای سیاسی در روابط انسان‌ها پدیدار شده است و مرزها به عنوان ابزاری برای همگرایی منطقه‌ای و جهانی، می‌توانند به عامل ثبات و پایداری جوامع تبدیل شوند. از این‌رو، مسائل مربوط به مرزهای کشورها همیشه منشاء اختلافها و جنگها بوده است و از این مسائل همیشه برای دولت‌ها، از لحاظ امنیتی، اهمیت ویژه داشته و دارد. بنابراین، ایجاد امنیت در مرزهای سیاسی ج.ا.ایران و ج.آذربایجان همواره ضروری به نظر می‌رسد. با این آگاهی که بیشتر مناقشات مناطق مرزی به ملاحظات جغرافیایی(انسانی و طبیعی) با منشاء خارجی و داخلی در سطوح منطقه‌ای و ملی ارتباط تنگاتنگ دارد، مرز ایران و ج.آذربایجان بر پایه راهبرد تهدید، بر تهدیدزا بودن مناطق مرزی استوار است. بر این مبنا تهدیدها در مناطق مرزی ایران و ج.آذربایجان بیشتر از فرصتهاست و از این رو شاکله مدیریت و واپایش مرزی این منطقه در قالب واپایش شدید امنیتی شکل میگیرد و مرزها مناطقی نظامی و امنیتی در اختیار قوای نظامی و امنیتی هستند. بر مبنای راهبرد تهدید محور برای اداره مرز، مدیریت نظامی و انتظامی دیکته میشود. و دو کشور بهناچار به همه موانع و عوامل با دیدگاه امنیتی مینگرند.
امروزه مسائل امنیتی و دفاعی اساس توسعه اجتماعی، سیاسی و اقتصادی دو کشو را رقم می‌زند. امنیت داخلی هر دو کشور و استقرار بنیادهای سازندگی در داخل، به میزان زیادی به امنیت از جانب مرزها بستگی دارد. عوامل تاریخی و فرهنگی تجانس مذهبی قومی و زبانی مسایل جمعیتی، اشتراک در منافع دریای خزر، عضویت در سازمان اکو و کشورهای اسلامی به دلیل ممانعت آمریکا، رژیم صهیونیستی و ترکیه نتوانسته است، موانع روابط سازنده این دو کشور شیعه مذهب را برطرف نماید و مرزهای دوکشور را ایمن نماید. با توجه به کارشکنی قدرتهای فرامنطقهای مانند آمریکا و رژیم صهیونیستی و اعمال سیاست‌های تفرقهانگیز و دنبالهروی حاکمان آذربایجان از این سیاستها و پیگیری مواردی همچون آذربایجان واحد، پیش‌بینی میشود، مناطق مرزی دو کشور ایران و آذربایجان میتواند آبستن ناآرامی‌هایی باشد. ج.آذربایجان به دلیل محصور در خشکی، ناپیوستگی جغرافیایی، تهدید روسیه، تهدید تمامیت ارضی و امنیت ملی و اشغال 20 درصد از خاک آن توسط ارمنستان و به تبع اینها انزوای ژئوپلتیکی برای حفظ بقا و تمامیت ارضی خود دامنگیر قدرتهای فرامنطقهای از جمله آمریکا و رژیم صهیونیستی شده است. تا زمانی که این استراتژی از سوی ج.آذربایجان ادامه داشته باشد، مرزهای ج.ا.ایران با عوامل ناامنی و محرکهای خارجی روبرست. روال کند فعلی در توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی محدودة مرزی ایران با کشور آذربایجان و وجود محدودیت‌ها و بیعدالتی‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در مناطق مرزی این استان با منشأهای داخلی و خارجی، باعث افزایش روند رو به تزاید ناامنی در قالب معضلاتی مانند قاچاق انواع کالا و ورود تروریسم و نیز تجارت اسلحه و مهمات خواهد شد. حمایت مخفیانه ج.آذربایجان از ورود تروریسم به داخل مرزهای جمهوری اسلامی ایران و ناامنیهای ایجاد شده توسط این کشور با حمایت رژیم صهیونیستی همچنان مانع مدیریت بهینه ایران بر مرزهای خود شده است.
حاكمان جمهوری آذربایجان برای ایجاد توهم در اذهان مسئولین جمهوری اسلامی ایران، تحركات وسیعی را تحت عنوان پان تركیسم و پان آذریسم آغاز نموده و مدعی تشكیل ج.آذربایجان بزرگ به مركزیت تبریز شده و استان‌های آذری زبان ایران را به عنوان آذربایجان جنوبی(در مقابل آذربایجان شمالی كه به جمهوری آذربایجان اطلاق نمودند)، نامیدند. البته این وقایع نه به واسطه ضعف برنامهریزی و سیاستگذاری در جمهوری اسلامی ایران، بلكه عمدتاً بهواسطه سرمایهگذاری آمریكا و رژیم صهیونیستی و تركیه و حتی روسیه اتفاق افتاد و در واقع این فرصت به یك تهدید جدی علیه جمهوری اسلامی ایران تبدیل شده و این شرایط كمابیش ادامه دارد و اینها عواملی شدهاند که مرزهای ایران را در آن منطقه دچار ناامنی رو به فزاینده نمایند.
درحال حاضر، فعالیت‌های تحریك آمیز دولت آذربایجان در مورد جمهوری اسلامی ایران و منافع و امنیت ملی آن و همچنین استقرار پایگاههای نظامی آمریكا و پایگاههای جاسوسی آن كشور و رژیم صهیونیستی و نیز حضور منافقین در جمهوری آذربایجان از جمله نگرانی‌های جدی جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود. لازم است تا مدیریت مرزی ج.ا. ایران در این زمینه با دقت نظر بیشتری اوضاع را زیر نظر داشته باشد.
لینک مطلب: https://www.ansarpress.com/farsi/5514
تگ ها:
دلایل قیام امام خمینی/ امام خمینی به مسئله‌ی وابستگی چگونه می‌نگریست؟
