نشست مذاکرات صلح سوریه که در چهارم و پنجم بهمن ۹۵ در آستانه پایتخت قزاقستان برگزار شد، در حالی به کار خود پایان داد که دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به نتایج و پیامدهای آن وجود دارد. 

نشست آستانه با حضور ۱۴ تن از نمایندگان گروه‌های مسلح که توافق آتش بس را امضا کرده بودند از یک سو و نمایندگان دولت سوریه از سوی دیگر به شکل غیر مستقیم و پشت درهای بسته برگزار شد؛ بدین معنا که نمایندگان دولت و معارضان هر یک جداگانه با حضور روسیه و ترکیه و سازمان ملل مطالب خود را طرح کرده و سپس مطالب مطرح شده، در جلسه دیگری به طرف مقابل انتقال مییافت.

به طور طبیعی برای طرفینی که حدود شش سال با یکدیگر جنگیده اند، نشستن دور یک میز و رو در روی یکدیگر، کار آسانی نبود، اما به باور بسیاری از ناظران، همین که قبول کردند در زیر یک سقف به گفت وگو بپردازند دستاورد بزرگی محسوب شده و امیدها را برای رسیدن به توافقات بعدی تقویت کرده است. 

نشانه‌های مثبت و منفی

موضوع اصلی نشست بحث آتش بس و راه‌های تثبیت آن بود. با توجه به این که ساز و کارهایی برای این امر مصوب شد، میتوان نشست آستانه را در حد خود موفق ارزیابی کرد، اما اگر به اختلافات دو طرف در ابعاد سیاسی نظر کنیم، معلوم میشود که دولت سوریه و معارضان برای دستیابی به آشتی، راه درازی در پیش دارند. اختلافات بین گروه‌های مسلح هم از جمله عواملی است که ممکن است آتش بس را متزلزل کند؛ اختلافاتی که در مواردی از جمله در شهر ادلب منجر به درگیری میان این گروه‌ها شده است.

نگاه مثبت به نشست آستانه، نزد بشار جعفری، نماینده سوریه در سازمان ملل، که ریاست هیات سوری را در مذاکرات صلح قزاقستان برعهده داشت، وجود داشت. وی مذاکرات را مثبت ارزیابی کرد؛ اما تاکید کرد که اظهارات نماینده گروه ‌های معارض خارج از چارچوب دیپلماتیک و تحریک آمیز است و ارتباطی با این نشست ندارد. 

جعفری افزود: مذاکرات آستانه رویدادی مهم در مسیر حل و فصل سیاسی در بحران سوریه است، اما ما در نشست آستانه با یک حقیقت روبه رو شدیم و آن این که مخالفان اهمیت این رویداد و مذاکرات را درک نمی ‌کنند. وی برای نمونه به این نکته اشاره کرد که معارضان حاضر در نشست از اقدامات جبهه النصره در وادی بردی حمایت کرده اند. 

جعفری این اظهارات را در واکنش به سخنان محمد علوش، رئیس هیئت مخالفان مسلح سوری در مذاکرات آستانه، بیان کرد. محمد علوش، رئیس دفتر سیاسی جیش الاسلام در جلسه اول این مذاکرات ارتش سوریه و نیروهای ایرانی و گروه‌های وابسته به آن را به نقض آتش ‌بس متهم کرد و خواستار مهار و اعمال فشار بر ایران توسط روسیه و خروج مستشاران نظامی ایرانی از این کشور شد.

علوش توقف عملیات نظامی در کل سوریه و کمک رسانی ‌ها و گام گذاشتن در جهت یافتن یک راه حل سیاسی را یکی از گزینه‌های ارجح معارضان توصیف کرد، اما در عین حال خاطرنشان کرد که این تنها گزینه نخواهد بود. ظاهرا اشاره او به گزینه جنگ و راهکارهای میدانی است.

محمد علوش ریاست دفتر سیاسی جیش‌ الاسلام را برعهده دارد و پس از مرگ برادرش زهران علوش در یک بمباران در اطراف دمشق، در حلقه رهبری جیش الاسلام نقش مهمی یافته است. انتخاب محمد علوش که خارج از سوریه زندگی می‌کند، به عنوان سرپرست نمایندگان معارضه در مذاکرات صلح آستانه به خاطر آن نبوده که او نفوذ ویژه‌‌ای بر گروه‌های مخالف دارد، بلکه علت انتخاب او این است که او عضو کمیته عالی مذاکرات است؛ همان کمیته‌‌ای که سال گذشته توسط کشورهای غربی و عربستان سعودی تاسیس شد. 

نگاه منفی به ایران

یحیی العریدی، سخنگوی هیات معارضان سوریه اعلام کرد که اولویت آن‌ها گفت ‌وگو بر سر تثبیت آتش‌بس شکننده‌ اعلام ‌شده از سوی روسیه و ترکیه است که به ادعای او به کرّات توسط شبه ‌نظامیان وابسته به ایران در سوریه نقض می‌شود. 

اسامه ابو زید، یکی دیگر از مذاکره‌ کنندگان ارشد معارضان سوریه و از اعضای ارتش آزاد نیز در گفت ‌وگو با خبرگزاری رویترز ابراز امیدواری کرد که روسیه بتواند در مهار عملیات شبه ‌نظامیان وابسته به ایران در سوریه به ویژه حزب الله، نقش مثبتی ایفا کند.

نکته قابل توجه در اظهارات معارضان آن است که نسبت به جمهوری اسلامی ایران نوعی بیاعتمادی و بدبینی مفرط دارند، اما روسیه را همانند ترکیه به عنوان میانجی پذیرفته و گویی به آن اعتماد دارند. حتی معارضان اصرار داشتند موضوع خروج ایران از سوریه در بیانیه پایانی گنجانده شود، اما با مخالفت ایران و سوریه مواجه شدند. به همین دلیل هیات معارضان اعلام کرد خواسته‌های آنان در این نشست محقق نشده و در نتیجه بیانیه پایانی را امضا نکردند. در واقع بیانیه از سوی سه کشور روسیه، ترکیه و ایران تدوین و امضا شد و سوریه هم آن را امضا نکرد.

مواضع جمهوری اسلامی در این نشست مبتنی بر اصولی بود که از مدت‌ها پیش در پرونده سوریه بر آن‌ها تاکید کرده بود. حسین جابری انصاری معاون عربی آفریقایی وزارت خارجه  و رئیس هیات کشورمان در نشست آستانه با تاکید مجدد بر لزوم حفظ تمامیت ارضی و استقلال سوریه، از جامعه جهانی خواست تا از انتقال تسلیحات به تروریست ‌های سوریه جلوگیری کند. این در حالی است که بشار جعفری هم خواستار بستن مرزهای ترکیه شده بود.

جرج کارول سفیر آمریکا هم در قزاقستان که به رغم مخالفت جمهوری اسلامی ایران، به عنوان ناظر در مذاکرات آستانه شرکت کرده بود، گفت واشنگتن قائل به دستیابی به راهکار سیاسی برای حل بحران سوریه و شامل شدن هرچه بیشتر گروه‌ ‌های معارض متعهد است. سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه هم تاکید کرد مذاکرات آستانه مشارکت گروه‌های مسلح در روند صلح سوریه را رسمی می‌کند.

مفاد بیانیه پایانی

در بیانیه پایانی مذاکرات آستانه آمده است که کشورهای ذی ‌ربط، بر سر نظارت بر آتش ‌بس و فراهم کردن مقدمات برای آغاز مذاکرات ژنو و اهمیت جداسازی گروه ‌های معارض از گروه‌‌های تروریستی، اتفاق نظر دارند. در بیانیه آستانه بر ساز و کاری سه جانبه برای نظارت بر آتش بس سوریه و کمک رسانی به غیرنظامیان در تمامی خاک این کشور تاکید شد و امضا کنندگان بیانیه بر همکاری همه طرف‌ها برای دسترسی به نقاط جنگ زده این کشور تاکید کردند.

در این بیانیه بر حفظ تمامیت ارضی سوریه بر اساس قطعنامه‌های سازمان ملل و نیز ادامه مذاکرات سیاسی میان مخالفان و دولت سوریه بر مبنای قطعنامه ۲۳۳۶  شورای امنیت تاکید و هرگونه حل و فصل نظامی بحران سوریه منسوخ اعلام شده است. همچنین بر مبارزه مشترک علیه داعش و جبهه النصره و جداسازی گروه‌های معارض مسلح از آن‌ها تاکید شده است.

این بیانیه همچنین خواستار توقف اقدامات تروریستی و ایجاد یک ساز و کار سه‌ جانبه برای نظارت و تضمین اجرای کامل آتش ‌بس و دعوت به آغاز مذاکرات بر اساس قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت و شرکت معارضان مسلح برای در دور بعدی مذاکرات ژنو شده است.

مذاکرات آستانه می‌تواند در صورت نتیجه ‌بخش بودن و تثبیت آتش ‌بس اعلام‌ شده از سوی روسیه و ترکیه، نقطه‌ آغازی باشد برای فرایند سیاسی و اجرای دور بعدی مذاکرات که قرار است ۸ فوریه سال جاری (۲۰ بهمن) در ژنو سوئیس و با نظارت سازمان ملل برگزار شود.

به رسمیت شناختن تروریست‌ها؟!

موضوع به رسمیت شناختن گروه‌های مسلح که از نگاه ایران، تروریستی و از نگاه غرب میانه رو محسوب میشوند موضوعی است که موضع ایران و روسیه را به چالش کشیده و عملا تقسیم بندی غرب را میپذیرد. ظاهرا روسیه با این موضوع کنار آمده و قصد دارد دایره معارضان شرکت کننده در مذاکرات سیاسی را توسعه دهد. 

از نگاه روس‌ها این اقدام از یک سو ضمانت‌های مربوط به تثبیت آتش بس را تقویت میکند و از دیگر سو زمینه حل سیاسی بحران سوریه را بیش از گذشته فراهم میکند. به هر حال روسیه نقش و نفوذ بالای خود را در سوریه با اقدامات میدانی و اینک با ابتکار عمل سیاسی، به رخ رقبای غربی خود کشیده است. 

به نظر میرسد جمهوری اسلامی که از ابتدا برای مبارزه میدانی با تروریست‌ها اهمیت خاصی قائل بود، با کلیت این رویکرد مخالفتی ندارد. اگر گروه‌های تروریستی به جز داعش و فتح الشام که از توافق آتش بس مستثنی هستند به آتش بس پای بندی نشان دهند و در مراحل بعدی وارد روند مصالحه شوند، به رسمیت شناختن آنان منعی ندارد. این در حالی است که نقض آتش بس از سوی این گروه‌ها به مثابه بازگشت به گزینه نظامی و لغو توافقات سیاسی بوده و دست نظام سوریه و متحدانش در مقابله نظامی با آن‌ها گشوده خواهد شد. 

سخن پایانی

در پایان باید گفت نشست آستانه به عنوان یک نشست بیسابقه از لحاظ متولیان و شرکت کنندگان، راه تازه‌ای را فراروی سوریه و حل سیاسی بحران در این کشور گشوده است. اگر آتش بس موجود حفظ شود، سوریه تا مدتی آرامش و ثبات را تجربه خواهد کرد. این فرصت ضمن تحکیم مشروعیت نظام سوریه، زمینه ادامه روند سیاسی را با شرکت کنندگان جدیدی فراهم خواهد کرد. البته تجربه مذاکرات سیاسی میان دولت سوریه و معارضان معمولا ناموفق بوده است؛ زیرا اختلافات دو طرف بسیار عمیق و پیچیده است. لذا میتوان پیش بینی کرد اجلاس آینده ژنو نتیجه قابل توجهی در بر نخواهد داشت. 

اگر حاصل رویدادهای چند ماه گذشته از آزادی حلب گرفته تا برقراری آتش بس و سپس نشست آستانه را در عبور سوریه از مرحله براندازی و عقب نشینی تروریست‌ها و حامیانشان خلاصه کنیم، باید اذعان کرد که سوریه و محور مقاومت، یک پیروزی راهبردی را در کارنامه خود ثبت کرده است.

نتایج و پیامدهای مذاکرات آستانه

Tweet