سهیلا بهشتی
(وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ ا... جَمِیعًا وَ لاتَفَرَّقُوا وَ اذْکُرُوا نِعْمَةَ ا... عَلَیْکُمْ إِذْ کُنْتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَ کُنْتُمْ عَلَی شَفَا حُفْرَةٍ مِنَ النَّارِ فَأَنْقَذَکُمْ مِنْهَا کَذَلِکَ یُبَیِّنُ ا... لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ؛[ آل عمران: 103] و همگان به ریسمان خداوند بیاویزید و مپراکنید و نعمت‌های خداوند را بر خود فرا یاد آورید که دشمنان همدیگر بودید و خداوند دل‌های شما را الفت داد و به نعمت او با هم برادر شُدید و در لبه پرتگاهی از آتش بودید که شما را از آن رهانید؛ بدین گونه خداوند آیات خود را برای شما روشن میگوید. باشد که شما راهیاب گردید).
در این آیه شریفه، نکات ظریف و آموختنی درباره وحدت بین مؤمنین وجود دارد که به برخی از آنها اشاره میشود:
1- ریسمان وحدت الهی در تمامی تاریخ وجود دارد تا اگر مؤمنین و خداپرستان عالم بخواهند، حول محور آن گرد آیند.
2- پراکندگی و تفرق از حول کلمه خدا، نشانی از بیایمانی است.
3- تألیف قلوب و برادری مؤمنین از نعمت‌های الهی بر ایشان است؛ هرچند متذکر آن نباشند.
4- پراکندگی و دشمنی درون گروهی یا بین پیروان یک دینِ واحد مثل حفره‌ای از آتش، سوزاننده و نابودکننده است.
5- فقط خدا میتواند مؤمنین را از کنار پرتگاه مهلک دشمنی و پراکندگی، حفظ کند و نجات دهد.
6- نعمت اتحاد و همدلی مؤمنین خود یکی از آیات الهی است. شناخت درست این نعمت و ایجاد اتحاد بین مؤمنین میتواند عامل هدایت باشد.
یک جرعه آفتاب
1- پیامبر (ص): (وحدت مایه رحمت، و تفرقه موجب عذاب است).
2- فاطمه(س): (خدا اطاعت از ما را رشته سامان ملت، و امامت ما را مایه ایمنی از تفرقه قرار داده است).
3- علی علیه السلام : (بدترین شما سخن چینان و تفرقه اندازان میان دوستانند).
4- پیامبر(ص): (از اختلاف میان خود بپرهیزید که زداینده (ایمان) است).
5- علی علیه السلام : (بر شما باد به ارتباط و بخشش و دوری گزیدن از جدایی و پشت کردن به یکدیگر).
6- پیامبر(ص): (ای مردم! بر شما باد به جماعت و بپرهیزید از جدایی).
7. پیامبر(ص): (دست خدا بر سر جماعت است و شیطان با کسی همراه است که با جماعت ناسازگاری کند).
8- پیامبر(ص): (با جماعت همراه شو؛ زیرا گرگ، گوسفند دور مانده را میخورد).
9- علی علیه السلام : ( اگر نادان خاموشی میگزید، مردم دچار اختلاف نمی شدند).
ضرورت وحدت
وحدت، مهم ترین عامل بقا برای یک جامعه است. کمال، ترقی و پیشرفت جوامع، جز در پرتو وحدت کلمه و برادری، همکاری و هماهنگی میسر نمی گردد.
پژوهش‌ها ثابت کرده است که حتی حیواناتِ هم آهنگ و متحد، از نعمت بقا و لذات زندگی، از حیوانات قوی که متحد نباشند، بیشتر بهره مند میگردند؛ برای مثال مورچگان با وجود اینکه ضعیفند و دشمنان زیادی دارند، زندگی اجتماعی و اتحاد و اتفاقشان موجب شده که بتوانند به یکدیگر کمک کنند، لانه بسازند، طعام ذخیره نمایند تا کمتر در معرض خطر دشمنان قرار گیرند و به هنگام خطر، چاره بیندیشند و از خطرها در امان بمانند. با این تفاوت که وحدت و هماهنگی حیوانات یک امر طبیعی و غریزی است و حال آنکه انسان از روی تدبر و مقایسه و استدلال، امور را بررسی میکند و انجام میدهد.
وحدت اسلامی
منظور از وحدت اسلامی، همکاری و تعاون پیروان مذاهب اسلامی براساس اصول مسلّم و مشترک اسلامی و اتخاذ موضع واحد برای تحقق اهداف و مصالح عالیه امت اسلامی و موضع گیری واحد در برابر دشمنان اسلام و احترام به التزام قلبی و عملی هریک از مسلمانان به مذهب خود است.
وحدت اسلامی که معمار آن پیامبر گرامی اسلام صلی ا... علیه و آله و سلم ، یکی از عوامل مهم پیشرفت‌ها و پیروزی‌های پی درپی اسلام بوده است. بیشک پیامبر پس از تحمل سختی‌های بسیار که برخاسته از ایمان سرشار الهی او بود، توانست بین قبایل متفرق و متنازع عرب جاهلی، که برخی از آنها سابقه جنگ‌ها و نزاع‌های چند صد ساله داشتند، همدلی و الفت ایجاد کند و براساس وحدت اسلامی، تمدنی نو و جامعه‌ای نمونه بسازد.
منظور از وحدت اسلامی، وحدتی است که عامل قاطع پیروزی است. این نوع از وحدت، وحدت دل‌هاست و تحقق آن وابسته به عوامل مادی نیست و برخاسته از ایمان به توحید و معاد است، اما وحدت‌هایی که براساس منافع سیاسی، قومی و قبیله‌ای و طبقاتی و یا براساس عامل جغرافیایی است، وحدت حقیقی به شمار نمی آید و ازاین رو، پایدار نیست. سراسر سیره رسول خدا صلی ا... علیه و آله و سلم سرشار از وحدت بخشی بین مسلمانان و پرهیز از اختلاف و تفرقه است که از مشهورترین آنها ایجاد پیمان اخوت بین مهاجرین و انصار بوده است.
عوامل و محورهای وحدت
در اسلام، بنیادها و پایه‌های مادی مطرح برای وحدت نفی شده و بر وحدت باورها و همبستگی‌های قلبی تأکید شده است. بر این اساس، محورها و سرچشمه‌های وحدت عبارت است از:
1- قرآن کریم: مهم ترین پایه وحدت اسلامی که بنای اسلام، امت و قانو ن گذاری و شریعت بر آن استوار است، قرآن کریم است. اساساً قرآن، کتاب وحدت است و آیات بسیاری، مسلمانان و مؤمنان را به وحدت فرامی خواند و از آنان میخواهد که (به ریسمان خدا چنگ زنند و متفرق نشوند) و یا (وحدت را از نعمت‌های خداوند میشمارد و آن را عامل رهایی آنان از آتش) و یا مؤمنان را برادران یکدیگر میداند.
برخی از احکام اسلام، به ویژه احکام اجتماعی آن، که در قرآن ذکر شده است همه در جهت ایجاد و تقویت وحدت مسلمانان قرار دارند؛ مانند نماز جمعه، نماز جماعت و یا حج. از این جهت پیام قرآن، پیام وحدت است و خود، هم عامل وحدت و هم محور وحدت است.
2- پیامبر: همه فرقه‌ها و مذاهب اسلامی در نبوت پیامبر اسلام صلی ا... علیه و آله و سلم اشتراک نظر دارند و به دیگر عبارت، پیامبر یکی از عوامل و محورهای وحدت مسلمین است. افزون بر این، آن حضرت همواره در طول حیات خود در ایجاد روحیه برادری میان مسلمانان کوشش میکرد و برخی از اقدامات آن حضرت برای ایجاد وحدت و پرهیز از تفرقه عبارت بود از: ایجاد برادری بین مهاجرین و انصار، تأسیس مسجد به عنوان محل اجتماع مسلمانان، تشکیل حکومت و امت واحده، تأکید بر اخوت اسلامی به ویژه در روز فتح مکه، ازدواج با اقوام گوناگون جهت تقویت مودت بین مسلمانان، تخریب مسجد ضرار، دفع مزاحمت‌های دشمنان اسلام و.... همچنین آن حضرت در سخنان بسیاری مسلمانان را به اتحاد و پرهیز از پراکندگی سفارش میکرد؛ چنانکه در حجة الوداع فرمود: بدانید هر مسلمانی برادر مسلمان دیگر است و مسلمانان با یکدیگر برادرند و....
آسیب شناسی وحدت
دسته‌ای از علل و عوامل وجود دارد که به اتحاد بین مسلمانان آسیب میرساند و آن را از میان برمی دارد و پراکندگی و اختلاف را جانشین آن میکند. این عوامل ممکن است بیرونی یا درونی، نظری و فکری و یا عملی باشد. مسلمانان وظیفه دارند نقاط آسیب زا را بشناسند و در برطرف کردن آن تلاش کنند. یکی از عوامل تفرقه و از بین برنده وحدت مسلمانان، رواج روحیه دنیاطلبی و بیتقوایی است. دوست داشتن مذموم دنیا که در احادیث از آن به حب الدنیا تعبیر شده است، مایه نفاق و اختلاف است. اگر مسلمانان و به ویژه علمای ادیان و مذاهب بر هوای نفس خود غلبه نکنند و هدف آنان منافع زودگذر دنیوی باشد، نزاع و اختلاف آنها منجر به پراکندگی خواهد شد. یکی از ویژگی‌های دنیاطلبان این است که همواره در حال نزاع و اختلافند.
عامل دیگر تفرقه و اختلاف، حاکم کردن افکار غیرقرآنی است. مسلمانان بنابر نص قرآن، وظیفه دارند به هنگام اختلاف در امورشان، قرآن و پیامبر را مرجع و فصل الخطاب قرار دهند. بنابراین، دوری حاکمان و مردم جوامع اسلامی از قرآن و روی آوردن به مکاتب بشری و مادی، برای پایداری اجتماع مسلمانان بسیار خطرناک و مهلک است.
ترک مدارای مسلمانان نسبت به هم نیز از عوامل اختلاف و پراکندگی است. قرآن کریم میفرماید: (محمد، پیامبر خداست و کسانی که با اویند بر کفار سخت گیر و با همدیگر مهربانند).
این مدارا دامنه‌ای گسترده دارد و پیروان پیامبر در مذاهب دیگر را نیز دربرمی گیرد. اهل مدارا همواره اهل خرد هستند و در سایه خردورزی است که مدارا میکنند. امام علی علیه السلام پیروان خود را به مدارا فرامی خواند و به آنان یادآور میشود که به اهل شام ناسزا نگویند.
حضرت تا حدی اهل مدارا و سعه صدر است که مخالفت را از ناسزاگویی جدا میکند و از حدود اخلاق خارج نمی شود. ازاین رو، اختلافات عقیدتی و مذهبی هیچ گاه مجوز ناسزاگویی نمی شود و در متون دینی ناسزاگویی به شدت نهی شده است. عامل دیگر اختلاف، استعمار و غفلت مسلمانان از آن است. دولت‌های استعمارگر همواره حضورشان همراه با اختلاف افکنی و تیره کردن روابط مسلمانان با هم بوده است تا از این طریق به بهره‌های کلان اقتصادی برسند.
وحدت، شکوه مسلمانان
یکی از نعمت‌های خداوند بر مسلمانان وحدت است. قرآن کریم در سوره آل عمران، آیه 103 میفرماید: (به یاد آورید که شما پیش از اسلام با یکدیگر دشمن بودید. پس خداوند میان دل‌های شما الفت برقرار کرد).
بی شک، وحدت مسلمانان از اصول اساسی و محوری است که در هیچ برهه‌ای از تاریخ اسلام بر اندیشمندان مسلمان پوشیده نبوده است. یکی از بحث‌های شکوهمند سیره و سنّت نبوی و ائمه علیه السلام را وحدت اسلامی تشکیل داده است. این مسئله و تحقق آن نیز یکی از دغدغه‌های اساسی علمای دینی بوده است.
مسلمانان جهان، چه شیعه و چه سنّی، به توحید، معاد، نبوت و رسالت پیامبر، عالم غیب و قرآن کریم اعتقاد و ایمان دارند. آنان رو به یک قبله نماز میگزارند. در یک ماه معیّن از سال روزه میگیرند و زمان مشخصی در سال به حج میشتابند و مانند هم زکات میپردازند. با وجود این همه نقاط اشتراک در اصول، دسیسه‌های دشمنان اسلام و جهالت برخی ساده اندیشان، موجبات تفرقه و اختلاف‌ها شده است. هفته وحدت، مجالی است تا مسلمانان درباره گذشته و نیز آینده خود بیندیشند و با حفظ وحدت کلمه، در برابر دشمنان دیرینه اسلام، امید آنان را به یأس و پشیمانی بدل سازند.
وحدت اسلامی، به معنای محور قرار دادن تعالیم عالیه اسلام است که پیامبر بزرگوار اسلام براساس وحی، مسلمانان را به آن هدایت کرده است.
تعالیم مسئولانه و نگرش اجتماعی اسلام به مسلمانان سبب میشد آنان به دست واحد توانایی تبدیل شوند و در برابر کفار و معاندینی که با اسلام جنگ و با مسلمانان دشمنی دارند، به رویارویی و دفاع برخیزند. قلب مسلمین جهان براساس آموزه‌های دینی برای یکدیگر میتپد. مؤمنین در کنار یکدیگر احساس امنیت و اقتدار میکنند. مصافحه برادران مسلمان در مراسمی نظیر حج با یکدیگر و در صفوف به هم فشرده نمازهای جمعه و جماعت، گویای عشق و علاقه خدادادی آنها به یکدیگر و مهر و محبتی است که خداوند در دل مؤمنین نسبت به هم قرار داده است.
چراغ راه
امام خمینی(رحمت اله علیه): (ای مسلمانان جهان و‌ای پیروان مکتب توحید! رمز پیروزی، وحدت کلمه و ایجاد هماهنگی است).
شهید مرتضی مطهری: (آنچه علی علیه السلام آن اندازه برایش اهمیت قائل بود که چنان رنج جان کاهی را تحمل کرد، وحدت صفوف مسلمین و راه نیافتن تفرقه در آن است).
تبعیض ممنوع
روزی سلمان فارسی در مسجد پیغمبر نشسته بود. عده‌ای از اکابر اصحاب نیز حاضر بودند. سخن از اصل و نسب به میان آمد. هرکسی درباره اصل و نسب خود چیزی میگفت و آن را بالا میبرد. نوبت به سلمان رسید، به او گفتند: تو از اصل و نسب خودت بگو. این مرد فرزانه تعلیم یافته و تربیت شده اسلام به جای اینکه از اصل و نسب و افتخارات نژاد سخن به میان آورد، گفت: (اَنَا سَلْمانُ بْن عَبْدِا...؛ من نامم سلمان است و فرزند یکی از بندگان خدا هستم. گمراه بودم و خداوند به وسیله محمد صلی ا... علیه و آله و سلم مرا راهنمایی کرد؛ فقیر بودم، خداوند به وسیله محمد صلی ا... علیه و آله و سلم مرا بینیاز کرد؛ برده بودم، خداوند به وسیله محمد صلی ا... علیه و آله و سلم مرا آزاد کرد. این است اصل و نسب من).
در این بین، رسول خدا وارد شد و سلمان گزارش ماجرا را به عرض آن حضرت رساند. رسول اکرم صلی ا... علیه و آله و سلم رو کرد به آن جماعت که همه از قریش بودند و فرمود:ای گروه قریش، خون یعنی چه؟ نژاد یعنی چه؟ نسبت افتخارآمیز هرکس دین اوست. مردانگی هر کس، عبارت است از خلق وخوی و شخصیت او. اصل و ریشه هرکس عبارت است از عقل و فهم و ادراک، چه ریشه و اصل نژادی بالاتر از عقل؟ یعنی به جای افتخار به استخوان‌های پوسیده، به دین و اخلاق و عقل و فهم و ادراک خود افتخار کنید. تأکیدات رسول اکرم صلی ا... علیه و آله و سلم درباره بیاساس بودن تعصبات قومی و نژادی، اثر عمیقی در قلوب مسلمانان بالأخص مسلمانان غیرعرب گذاشت.
خدا و دینتان یکی است
در مجلسی سه مسلمان از سه ملیت مختلف حضور داشتند. سلمان از ایران، صهب از روم و بلال از حبشه. ناگهان مردی عرب در آن مجلس آمد و وقتی موقعیت ممتاز آن سه غیرعرب را به خاطر پاکی و تقوای آنان، در بین مسلمانان دید، طاقت نیاورد و گفت: این (اوس) و (خزرج) دو قبیله عرب بودند که با قیام خود رسول خدا صلی ا... علیه و آله و سلم را یاری کردند، دیگر این سه بیگانه چه میگویند؟ چه کسی آنان را به یاری پیامبر دعوت کرده است؟
وقتی رسول خدا صلی ا... علیه و آله و سلم از این ماجرا آگاه گشت، به سختی ناراحت شد و برای پیش گیری از تفرقه میان امت اسلامی مردم را در مسجد جمع کرد و چنین فرمود:
(خدا یکی است، همه شما از یک پدر و مادر هستید، دین شما یکی است و عربیت نه از ناحیه پدر شماست و نه از ناحیه مادرتان، عربیت، تنها زبان شماست).
وحدت، رحمت خداوند
من، تو، او و تک تک ما نهرهایی هستیم دور از هم. در مسیر خود گاهی به سراشیبی یا مانعی برمی خوریم و متوقف میمانیم و خشک میشویم، اما اگر ما به هم بپیوندیم، دریا میشویم و دُرهای گران میپروریم.
وحدت زیباست و میوه زیبایی است. زیبایی نیز نتیجه هماهنگی و وحدت است. یک چهره زیبا از آن رو زیباست که همه اعضایش با هم هماهنگ و مورد اتفاق است. زیبایی و ابهت جنگل با تک درخت جدامانده در بیابان قابل مقایسه نیست.
گرامی باد هفته وحدت که در آن، میثاق‌ها استوار میشود، خون‌ها در هم میجوشد، دست‌ها و بازوها در هم میتند و چهره‌ها بر یکدیگر لبخند پیروزی و محبت میزند. وحدت مسلمانان، چتری است از رحمت خداوند بر سر امت اسلام که زداینده کینه‌ها و کدورت‌ها و خودخواهی‌ها و موجب صفای قلوب است.
درود خدا بر پیامبر رحمت، محمد مصطفی صلی ا... علیه و آله و سلم که نفاق‌ها و چندرنگی‌ها را به وحدت و یک رنگی رساند و دشمنی‌های دیرین را به برادری اسلامی تبدیل کرد.
لینک مطلب: https://www.ansarpress.com/farsi/3224
دلایل قیام امام خمینی/ امام خمینی به مسئله‌ی وابستگی چگونه می‌نگریست؟
