پیکر (خدیجه بلخی) دختر ارشد (علامه شهید سید اسماعیل بلخی)، عصر پنج‌شنبه پس از ادای نماز در بارگاه مطهر رضوی به جایگاه ابدی وی در آرامگاه بهشت رضای مشهد منتقل و به خاک سپرده شد.  خدیجه بلخی، در سحرگاه روز دوشنبه (24 فروردین-حمل) جان به جان‌آفرین تسلیم کرده بود.

وی یکی از بانوان به نام افغانستان و سردمدار فعالیت‌های فرهنگی بانوان به خصوص در میان مهاجرین افغانستانی ساکن در ایران تلقی می‌شد.

خدیجه بلخی به همراه خواهر خود (صدیقه بلخی؛ عضو مجلس سنای افغانستان) مرکز ارشاد اسلامی زنان افغانستان در مشهد را راه‌اندازی کرده و از این طریق فعالیت‌های خود را در حیطه زنان پیش ‌برد.

دختر بزرگ شهید بلخی در ابعاد مختلف شخصیتی دارای محسّنات فراوانی بود و همین شخصیت وی باعث شده بود که در میان اقشار مختلف مردم افغانستان محبوبیت فراوانی داشته باشد. پرورش یافتن بلخی در خانواده‌ای که روزگاری یکی از کانون‌های تحولات افغانستان بود و تأثیرات ژرفی که اندیشه‌ی فرهیخته‌ای همچون علامه شهید بلخی بر وی داشت، باعث شده بود که درک بالایی نسبت به مسائل سیاسی-اجتماعی جامعه افغانستان داشته و دغدغه‌های خود در جهت اصلاح این جامعه را در قالب فعالیت‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی بروز دهد.

وی در سال‌های آخر زندگی، با وجود مشکلات فراوان، فعالیت‌های خود را منعطف به تبلیغ امور دینی با تأکید بر جایگاه زن در اسلام کرده و در این راستا سفرهای متعددی به خارج از ایران داشت. وی همچنین سلسله برنامه‌هایی را در همین موضوع در (رادیو دری) اجرا می‌کرد.

(سید اسحاق شجاعی)، مؤلف کتاب (ستاره شب دیجور) از جمله کسانی است که به واسطه تالیف و بازنگری در این کتاب، از نزدیک و به خوبی با خدیجه بلخی آشنا بود.

وی در گفت‌وگو با خبرنگار دفتر منطقه‌ای خبرگزاری فارس، ضمن تسلیت به مناسبت در گذشت این سیده جلیله به بازماندگان، علاقمندان و جامعه فرهنگی مهاجرین افغانستان، به بیان کلیاتی از زندگی و ابعاد شخصیتی وی پرداخت.

شجاعی در این زمینه اذعان داشت: در زمان تالیف کتاب ستاره شب دیجور، بیش از پیش با ابعاد مختلف شخصیتی خانم بلخی آشنا شدم و وی در زمینه تالیف این کتاب، همکاری‌های چشمگیری داشتند که اگر این همکاری‌های نمی‌بود این کتاب به فرجام نمی‌رسید.

وی در مورد شخصیت مرحومه بلخی گفت: (از ابعاد مختلفی می‌توان شخصیت این مرحومه را مورد بررسی قرار داد. وی شخصیتی فرهنگی، دست به قلم و باسواد بود. شخصیتی اجتماعی بود. با اقشار مختلف جامعه به عنوان یک بانوی فعال سیاسی، اجتماعی و فرهنگی همکاری می‌کرد، در مجموع وی دارای شخصیت ممتازی بود).

وی در مورد تحولات و مسیر زندگی خانم بلخی گفت: این تحولات را می‌توان در سه مقطع مورد بررسی قرار داد: (مقطع اول زمانی است که مرحومه خدیجه بلخی، خانم صدیقه بلخی و سید علی‌آقا بلخی، یعنی سه یادگار علامه شهید بلخی، خردسال بودند و پدر آنها در زندان استبدادی زمان ظاهر شاه قرار داشت.

به گفته وی، در این 15 سالی که علامه بلخی در زندان بودند، این سه کودک رنج و دردها و مشقات فروانی را متحمل بودند، همانطور که خود مرحومه بلخی و خواهر وی ذکر می‌کردند، آنها به دلیل فعالیت‌های سیاسی شهید بلخی در تنگناهای زیادی قرار داشتند. در جامعه استبدادی آن روز، خانواده شهید بلخی مورد سرزنش حکومت و حکومتیان بودند.

گاهی حکومت به خانواده علامه بلخی اعلام می‌کرد که می‌توانید برای دیدن بلخی به زندان بیاید، اما وقتی خانواده وی به زندان مراجعت می‌کردند، حکومت یا آنها را پشت در زندان نگاه می‌داشت و یا شهید بلخی را از دور به آنها نشان می‌داد. حتی مرحوم خانم بلخی و خواهر و برادر وی برای رفتن به مدرسه هم با مشکلات فراوانی مواجه بودند. لذا وی و خانواده‌اش در دوران اولیه زندگی رنج و دردهای زیادی را متحمل شدند).

شجاعی در ادامه گفت: (وقوع کودتای کمونیستی 57 و سال‌های اطراف آن را می‌توان مقطع دوم زندگی این بانو ذکر کرد. در این مقطع بود که علی‌آقا برادر وی که استاد دانشگاه و از شخصیت‌های علمی و برجسته کشور بود، زندانی و سپس قطعاً به شهادت رسید.

وی افزود: در این دوران که خود خانم بلخی و خواهر وی از جمله شخصیت‌های سیاسی بودند هم به مبارزات سیاسی-فرهنگی خود ادامه دادند و در ضمن نام و یاد شهید بلخی را در میان جامعه گسترش دادند و اگر این دو خواهر نبودند، قطعاً آثار و ابعاد شخصیتی شهید بلخی این چنین مشخص نمی‌ّشد. لذا با توجه به شهادت علی‌آقا بلخی، بار مسئولیت رساندن پیام شهید بلخی به دوش این دو خواهر و به خصوص مرحومه خدیجه بلخی افتاد که خواهر بزرگتر بود).

شجاعی، ضمن اینکه دوران مهاجرت را مقطع سوم زندگی این سیده جلیله برشمرد، گفت: (در دنیای مهاجرت هم خدیجه بلخی و خواهر وی، وظیفه خطیر انتقال نام و یاد علامه را به عهده گرفته و انصافاً به خوبی به وظیفه خود عمل کردند.

به گفته وی، پیام علامه بلخی که می‌رفت به دلیل فعالیت‌های حزبی و قومی از بین برود، توسط این دو بانو حفظ و به نسل‌های بعدی منتقل شد. خانم بلخی و خواهر وی، در اوج جهاد، محافل، نشریات و مقالات متنوعی را در خصوص اندیشه‌های شهید بلخی منتشر کردند. کم‌کم فعالیت‌های وی از حالت سیاسی بیشتر جنبه اجتماعی گرفته و با ایجاد مدرسه‌هایی در بین مهاجرین، اقدام به انجام فعالیت‌های اجتماعی-فرهنگی کردند. در سال‌های آخر هم مرحومه خدیجه بلخی با نهادهای مختلف فرهنگی در ایران همکاری می‌کرد و خواهر وی فعالیت‌های سیاسی خود را در نظام افغانستان در قالب وزیر و نماینده مجلس سنا ادامه داد).

وی در انتها افزود: (یک بار دیگر درگذشت وی را تسلیت می‌گویم، وی در طول ماه‌های گذشته با من تماس گرفتند و اذعان داشتند که برای بازنگری در کتاب ستاره شب دیجور، مایل به ملاقات و همکاری با بنده هستند، متأسفانه من نتوانستم یک بار دیگر با وی ملاقات داشته باشم).

(زینب بیات)، یکی دیگر از فعالین فرهنگی مهاجرین افغانستانی، از دیگر کسانی است که به اذعان خود از حدود سال 1366 از نزدیک با اخلاق و روحیات بلخی آشنایی داشت.

بیات، در گفت‌وگو با خبرنگار دفتر منطقه‌ای خبرگزاری فارس، مرحومه بلخی را این چنین توصیف کرد: (خانم بلخی شخصیتی مهربان، دلسوز، اهل تلاش و مبارزه و فکور و اندیشمند بودند و همین ویژگی‌ها از وی یک چهره‌ی شاخص اجتماعی فرهنگی ساخت).

وی مهمترین خصیصه اخلاقی مرحومه بلخی را در تواضع و فروتنی وی دانست و گفت: (وی به ‌رغم اینکه سال‌ها در حوزه اجتماع و فرهنگ ما فعال بود و خدمات شایانی ارائه کرد، اما بسیار بیادعا و فروتن بود و به نظرم همین ویژگی برجسته‌ وی بود).

بیات اظهار داشت: (کسانی هستند که اگر کوچک‌ترین فعالیتی انجام دهند دوست دارند که در چشم مردم بیایند و مطرح شوند. ولی خدیجه بلخی خدمتگزاری بی‌ادعا و فروتن بود و همین مسئله، وی را برایم دوست داشتنی کرده بود. می‌خواست دنیای بهتری برای اطرافیان خود بسازد و همین باعث شده بود که عاطفهی مادرانه‌ وی رنگ متفاوتی به فعالیت‌های وی دهد. کسانی که باخانم بلخی آشنایی و همکاری داشتند از این نوازش‌های مادرانه خاطره‌ها دارند).

این فعال فرهنگی که در حال حاضر از گویندگان مطرح رادیو دری است، درمورد سابقه فعالیت‌های مرحومه بلخی در این رادیو اذعان داشت: (وی از اولین کسانی بودند که در اولین سال‌های فعالیت رادیو دری در گویندگی و تهیه‌ برنامه فعال بود. تولید و تهیه‌ برنامه در سال‌هایی که هم کشور ما و هم جمهوری اسلامی ایران در گیر جنگ بود، کار سختی بود. ولی با حضور و تلاش و جدیتی که وی در کار داشتند برنامه‌های خوب و موفقی تولید شد و کار وی زمینه‌ای شد که بعدها رادیو دری به یکی از رادیوهای تاثیرگذار در افغانستان تبدیل شود. صدای خانم بلخی را مردم ما در آن سال‌ها در بخش‌های خبری رادیو زیاد شنیده‌اند).

وی در مورد برنامه‌هایی که  بلخی در واپسین سال‌های عمر خود در رادیو دری اجرا می‌کرد گفت: (این اواخر صدای وی را در برنامه‌های اخلاق اسلامی، پرتوی از نهج‌البلاغه و زلال وحی می‌شنیدیم و به راستی که این صدا با این برنامه‌ها همخوانی عجیبی داشت).

بیات در مورد فعالیت‌هایی که مرحومه بلخی در حوزه زنان انجام داده است، گفت: (سال‌ها پیشرو مبارزات فرهنگی در جامعه‌ زنان مهاجر بود؛ روشنگری کرد و برای رفع تبعیضات و تنگ‌نظری‌هایی که زنان کشور ما از آن‌ها رنج می‌برند تلاش کرد. همراهی با زنان و دختران مهاجر افغانستان در مشهد و فراهم‌کردن زمینه‌هایی برای رشد فرهنگی آن‌ها را می‌توانیم از تلاش‌های عمده‌ی وی نام ببریم و این‌ها با توجه به این ارزشمندتر می‌شود که در آن سال‌ها کمترین امکاناتی برای رشد و فعالیت فرهنگی مهاجرین نبود. خدیجه بلخی همانند چراغی روشنی بخشید).